Varis, venlerin (toplardamarların) genişleyerek
ve kıvrılarak cilt yüzeyinde belirgin hale gelmesidir.
Gebelikte varisler sıklıkla bacaklarda meydana gelirler.
Ancak çok ileri durumlarda vulvada da (genital bölgenin
dıştan görünen kısmı) ortaya çıkabilirler. Anüs ve rektumda
(kalınbarsağın son kısmı) ortaya çıkan varisler ise
hemoroid
(basur) adını alırlar ve ayrı bir başlık halinde
inceleneceklerdir.
Varisler sıklıkla kalıtsaldır ve ilk gebelikte varis
gelişimi daha az görülmesine karşın gebelik sayısı arttıkça
varis ortaya çıkma olasılığı ve varislerin şiddeti artar.
Neden varis oluşur?
Venler (toplardamarlar), vücuttan kanı kalbe geri götüren
yapılardır. Arterler (atardamarlar) kanı kalbin kasılmasıyla
pompalarlarken venler kanı başka yöntemlerle kalbe geri
götürmek durumundadırlar. Genellikle arter ve venler
vücutta birbiriyle bitişik şekilde bulunurlar ve kalp
kanı atardamarlarda ileriye doğru pompaladıkça, ortaya
çıkan dalgalanma toplardamar içindeki kanı kalbe doğru
götürür. Bunu sağlayan mekanizma toplardamarların yapısında
bulunan kapakçıklardır. Bu kapakçıklar kanın yanlızca
bir yönde, kalbe doğru akmasına izin verirler ve böylece
kanın geriye kaçışını önlerler. Başta bacaklar olmak
üzere vücudun kaslı bölgelerinde bulunan toplardamarlar
kasların kasılmasıyla oluşan itici güç ve kapakçıkların
geri kaçışı engellemesi sayesinde kanı kalbe doğru götütürler.
İşte varislerde temel patoloji (bozukluk) bu kapakçıkların
işlevlerini yitirmiş olmasıdır. Böylece kan geriye daha
kolay kaçmakta, bu kaçış belli bir bölgede kanın göllenmesine
yolaçmakta ve göllenen kan damarın yapısını ve şeklini
bozarak damarın ciltten görülür hale gelmesine neden
olmaktadır. Varisler cilt yüzeyinde mavi, ileri derecede
kıvrımlı, dokununca içlerinde kan olduğu kolaylıkla
hissedilen ve ileri durumlarda ağrılı olan damar yapılarıdır.
Ailesinde varis öyküsü olan anne adaylarında varisler
daha sıklıkla ve çoğunlukla ilk gebelik esnasında da
ortaya çıkarlar. Her gebelikte ortaya çıkan varisler
önceki gebeliğe göre daha şiddetlidir. Varisler gebelikte
sıklıkla önce baldırlarda ve diz arkasında ortaya çıkar.
Diğer ortaya çıkma yerleri bacaklar ve vulvadır. Vulva
varisleri bacak varislerine göre daha ender görülür.
Varisler büyüdükçe yaptığı şikayetler artar. Ağrı,
bacakta dolgunluk hissi ve estetik bozukluklar en sık
yaptıkları şikayetlerdir.
Anne adaylarının yaklaşık %15'inde gebelik döneminde
varis ortaya çıkar. Bunların önemli bir kısmı gebelik
bittikten sonra kendiliğinden kaybolur.
Gebelik neden varis ortaya çıkmasını kolaylaştırır?
Gebelikte büyüyen bebeğin ihtiyaçlarını karşılamak
için kan hacmi belirgin bir şekilde artar. Dolaşımda
daha fazla kan bulunduğundan özellikle bacaklarda kanın
göllenmesi kolaylaşır. Toplardamarların kapakçık mekanizması
kanı kalbe doğru pompalamada yeterince başarılı olamaz.
Bu da cilt yüzeyindeki venlerin belirginleşmesine ve
belli bir süre sonra varisleşmesine neden olabilir.
Ek olarak büyüyen uterusun ana toplardamarlara yaptığı
baskı toplardamarlardaki göllenmeyi artırır. Böylece
vücudun alt taraflarındaki toplardamarlarda kan akımı
yavaşlar, kan göllenir ve bacaklar ve vulvada varisler,
anüste ise hemoroidler ortaya çıkabilir. Gebelikte artan
miktarlarda salgılanan progesteron hormonunun damar
düz kasları üzerindeki gevşetici etkisi varis oluşumunu
daha da kolaylaştırır.
Ne yapılabilir?
Varisleriniz şiddetliyse sabahları kalktığınızda belinize
kadar gelen ve bacaklarınızı hafifçe sıkarak destekleyen
bir çorap kullanabilirsiniz. Bu çorapların özellikle
varis için üretilmiş olanları da vardır ve bunlar bacaklarda
kanın göllenmesini nispeten önler.
Uzun süre oturmak ve özellikle de bacakları çaprazlaştırarak
oturmak kan akımını yavaşlatır ve varis oluşumunu kolaylaştırır.
Yine otururken sandalyenizin baldırınıza temas etmesi
dolaşımı yavaşlatarak varis oluşumunu kolaylaştırabilir.
Otururken bacaklarınızı yüksekte tutmanız ve uyurken
de bacaklarınızın altına yastık koyarak yükseltmeniz
varis oluşumunu bir derece engeller.
Uzun süre ayakta kalmaktan kaçınmalısınız. Kendinize
her fırsatta oturma şansı yaratmalı ve mümkünse elde
ettiğiniz her oturma fırsatında yarım saat boyunca ayaklarınızı
yükselterek oturmalısınız.
Yürüyüş bacak kaslarınızı çalıştırır. Bacak kaslarınız
çalıştığında bacaklarınızdaki toplardamarların kalbe
doğru hareketi kolaylaşır. Düzenli yürüme alışkanlığı
edinirseniz varis oluşma riskinizi ve oluşan varislerin
şiddetini önemli derecede azaltabilirsiniz.
Özellikle büyük varisler şiddetli darbelerle yırtılabilir.
Çok ender görülen ve kan kaybına yolaçabilen bu durumu
önlemek için varis olan bölgelere darbe gelmesinden
(çarpmalar) kaçınılmalıdır.
Elastik bandaj şeklinde olan varis çoraplarının piyasada
çok çeşitli şekilleri mevcuttur. Bunlar hem bacağı sıkma
açısından daha farklı olabilir, hem de yükseklikleri
yanlızca dizkapağına kadar veya belinize gelecek yükseklikte
olabilir. Bu çorapları seçerken doktorunuza danışmalısınız.
Tedavide son zamanlarda bitkisel kaynaklı olan ve gebeliğin
ilk üç ayından sonra kullanımında bir sakınca olmadığı
düşünülen tablet şeklinde bazı ilaçlar mevcuttur. Bu
ilaçlar doktor önerisine göre uygun dozlarda kullanılabilir.
Gebelikten sonra varisler genellikle birkaç haftada
kaybolur. Ancak özellikle çok doğum yapmışlarda ve /
veya ailevi eğilimi olanlarda varisler doğumdan sonra
da kaybolmayabilir. Bu durumda lazer, ameliyatla damarların
çıkarılması, enjeksiyonla damarların devre dışı bırakılması
yöntemlerinden biri uygulanabilir.
Gebelikte varis ameliyatı genellikle yapılmaz. Ancak
belirtilerin çok şiddetli olduğu (ağrı, varis yırtılması
gibi) durumlar da uygun bir cerrahi yöntemle tedavi
yapılabilir.
Vulva varisleri normal doğumu engeller mi?
Vulvadaki varisler normal doğum için genellikle bir
engel teşkil etmezler. Böyle durumlarda epizyotomi ("dikişli
doğum") kanama miktarını artırabileceğinden mümkün
olan durumlarda epizyotomi uygulamasından kaçınılır,
ancak epizyotomi yapılmaması geniş bir yırtığa yolaçma
riski varsa, epizyotomi de damarların nispeten daha
az yoğun olduğu bir bölgeye açılır.
|